Хиртине часрах пуҫтарса кӗртме ӑнтӑлни пирки мар-ха сӑмахӑм. Вӑрнар районӗнче пӗрисем янтӑ тырӑллӑ пулас тенӗ. Темиҫен пухӑнса пӗр кооператива урпа вӑрлама пынӑ. Шухӑшлани малтанласа кал-кал пулса пынӑ-ха. ГАЗель машина ҫине 5 тонна ним мар тиенӗ. Кукӑр алӑллӑ пулнине никам та ырламассине пӗлнӗрен хайхисем машина номерӗнчи 21 регион вырӑнне 50-мӗш регион текеннине ҫакса хунӑ.
Анчах уй куҫлӑ та вӑрман хӑлхаллӑ тесе ваттисем ытахальтен каламан ҫав. Вӑрнар поселокӗнчи Лермонтов урамӗнче михӗ тиенӗ, 50-мӗш регион тесе кӑтартнӑ ГАЗель ларни пирки ҫынсем йӗрке хуралҫисене пӗлтернӗ. Лешсем тӗрӗслеме тесе пырса ҫитнӗ. Сӑмах май, урпа хуҫи те шар курни пирки кӗҫех кирлӗ ҫӗре евитленӗ. Хуҫалӑхра сӑнав камери лартса хунӑ пулнӑ иккен. Вӑрӑ ӗҫӗпе аппаланнӑ ГАЗель хуҫин ирӗксӗрех хӑвӑрт кӑна йышӑнма тивнӗ.
Паллӑ опера юрӑҫине, Максим Дормидонтович Михайлова, асӑнса паян Вӑрнар районӗнчи Кульцав ялӗнче асӑну кунӗ иртнӗ. Ӑна ял-йышпа хаклӑ хӑнасем хӑйсен паллӑ ентешӗ ҫуралнӑранпа паян 120 ҫул ҫитнине халалланӑ.
Уяв ячӗпе ялти культура ҫурчӗн сцени ҫинче профессилле артистсем: Чӑваш паташлӑх оперӑпа балет театрӗн ӗҫченӗсем — солистсемпе симфони оркестрӗ — пырса ҫитнӗ. Ялти культура ҫуртне кӗмелли вырӑна халӗ Максим Максимовӑн бюсчӗ илем кӳрсе ларать. Ун патне Чӑваш енӗн культура министрӗ Вадим Ефимов тата район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Леонид николаев чӗрӗ чечек хунӑ.
Максим Дормидоновичӑн профессилле музыка культуринчи тӳпине палӑртнӑ май Вӑрнар ҫӗрӗ хальхи вӑхӑтра тепӗр икӗ опера юрӑҫипе — Чӑваш Республикин халӑх, Раҫҫейӗн тава тивӗҫлӗ артисткисемпе Мария Елановӑпа тата Валентина Смирновӑпа — пуяннине палӑртмалла. Сӑмах май, вӗсем те хӑйсен ӗҫтешӗсемпе асӑну кунӗ ячӗпе йӗркеленӗ концерта хутшӑннӑ.
Сӑнсем (40)
Ҫул-йӗре юсаса-ҫӗнетсе тӑни аван-ха. Анчах те технологие пӑхӑнманнипе, те урӑх сӑлтава пула ҫӗнӗ ҫулсем ҫинчех кӗҫех йӗр каять, шӑтӑк-путӑк пулса юлать. Йывӑр машинӑсем те ҫула перекетлеме пӗлменни пур-тӑр-ха: кӗрлӗ-ҫурлӑ хутласан чӑтаймасть пулинех…
Ҫак кунсенче Чӑвашавтодорӑн ҫул-йӗр лабораторийӗ Вӑрнар тата Элӗк районӗсенчи ҫул пахалӑхне тӗрӗслеме тухнӑ. Элӗкри Совет урамӗнчи асфальтпа бетон сийӗ 3,8 сантиметрпа танлашать тесе пӗлтернӗ. Те ҫителӗклӗ ӗнтӗ вӑл, те ҫукрах — специалист мар та, калама хӗн. Вӑрнар районӗнчи Яхакассине те ҫитнӗ. Асфальт пахалӑхне виҫӗ талӑкра тӗрӗслесе пӗтермелле-мӗн.
Республикӑри ял хуҫалӑх предприятийӗсем пӗрчӗллӗ тата пӑрҫа йышши культурӑсене паянхи кун тӗлне 110 пин гектар ҫапса тӗшӗленӗ. Ку вӑл мӗнпур лаптӑкран 47 процента ҫӗннине пӗлтерет. Елчӗк районӗнче 83,8 процента ҫитнӗ; Шӑмӑршӑра — 63,2%; Вӑрнарта — 55,6%, Патӑрьелте — 55,3%; Комсомольскинче — 54,3%; Канашра — 54,3%; Красноармейскинпе Хӗрлӗ Чутайӗнче — 53,9%. Тухӑҫ гектар пуҫне вӑтамран 19,2 центнер тухать. Вырмана вӗҫленӗ хуҫалӑхсем те пур. Ун пеккисем республикипе — тӑххӑррӑн. Ҫурринчен иртнисем вара — 146-ӑн.
Республикӑн ял хуҫалӑх министерстви талӑксерен миҫешер гектар вырса пынине тата хирте миҫе комбайн ӗҫленине те сӑнаса пырать. Малтанхи кӑтартӑва илсен, кунсерен 17,5-шар пин гектар ҫинче вырса тӗшӗлеҫҫӗ. 774 комбайнран хирте 711-шӗ ӗҫлет. Пурте хире тухайманни вӗсем ваннипе ҫыхӑннӑ. Кашни комбайн вӑтамран талӑксерен 24,6 гектар ҫӗнет иккен. Ҫапах та ку кӑтарту Ҫӗмӗрле районӗнче калама ҫук пӗчӗк — пурӗ те 9 гектар.
Кӑҫалхи шӑрӑха пула республикӑра тӗш тырӑ 27,9 пин гектар ҫинче типсе ларнӑ. Уйрӑмах кӑнтӑр енчи районсем шар курчӗҫ. Вӗсем ҫеҫ-и, ҫумӑрсӑр аптӑранине вӑрнарсем те палӑртаҫҫӗ. «Ҫутҫанталӑка эпир питӗ кӳренетпӗр», — терӗ Вӑрнар район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Леонид Николаев ЧР Патшалӑх Канашӗн Экономика политики, агропромышленноҫ комплексӗ тата экологи енӗпе ӗҫлекен комитечӗн асӑннӑ тӑрӑха тухса ирттернӗ анлӑ ларӑвӗнче. Вӑл каланӑ тӑрӑх, ял хуҫалӑх культурисене кӑҫал удобренипе икӗ хут ытларах апатлантарнӑ, апла пулин те хуҫалӑхсене тухӑҫ тивӗҫтермест. Тулӑ гектар пуҫне вӑтамран унта 21,7 центнер тухать. Ку вӑл, сӑмах май, елчӗксем хыҫҫӑн иккӗмӗш кӑтарту-мӗн.
Ӗҫҫине илсен, ӗнерхи кун тӗлне республикӑри хуҫалӑхсем тӗш тырӑна ӗнерхи кун тӗлне 51,2 пин гектар ҫинче вырса илнӗ, ку вӑл мӗн пур лаптӑкӑн пӗрре пиллӗкмӗш пайӗнчен 2 процента яхӑн нумайрах. Ир пулакан ҫӗрулмие 163 гектар кӑларнӑ, пахча ҫимӗҫе — 20 гектар.
Комбайнсем республикӑра 979 единица шутланса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсенчен вырмана 774-шне явӑҫтарнӑ. Асӑннӑ хисепрен 528-шӗ 12 ҫултан кивӗреххисем иккен.
Кӑҫал республикӑра шыв-шурта пурӗ 39 ҫын пурнӑҫӗ татӑлнӑ. Ку хисеп чӑннипех те хӑрушӑ. Шывра путса вилнин сӑлтавӗсем тӗрлӗрен. Чи пӗлтерӗшлисем — этемӗн явапсӑрлӑхӗ, йӗркене пӑхӑнманлӑхӗ тата айванлӑхӗ. Тӗленмелле эпир ҫынсем, инкек тухма пултарассине пӗлетпӗр, ҫапах ҫутҫанталӑк, общество саккунӗсене хирӗҫ кутӑн ашак пек кайса тӗрлӗ пӑтӑрмахсене лекетпӗр. Ӗҫ-пуҫ лайӑх вӗҫленсен юрӗ-ха, анчах хӑш чухне «вӑйӑран вӑкӑр тухать» каларӑш та пурнӑҫа кӗрет.
Ӗҫсен этем пуҫне ҫухатать тейӗн. Ҫурлан 5-мӗшнче Йӗпреҫ районӗнчи Кушакпуҫ ялӗнчи шыв-шурта тухнӑ инкек ҫакна тепӗр хут ҫирӗплетнӗ. Ҫӗнӗ Шупашкарта пурӑнакан 30 ҫулхи арҫын хытах хӗренкеленнӗ хыҫҫӑн асӑннӑ ял пӗвин тарӑнӑшне тӗреслеме шутланӑ, шалаллах кӗрсе кайсан каялла тухма арҫын вӑй ҫитереймен. Каярах ун виллине шыв-шурти инкекрен хӑтаракан службӑн водолазӗсем кӑларнӑ.
Ҫурлан 6-мӗшӗнче тепӗр инкек Вӑрнар районӗнчи Туҫи Ҫармӑс ял ҫывӑхӗнче вырнаҫнӑ пӗвере тухнӑ. 48 ҫулхи ял ҫыннине пулӑра асӑрхануллӑ пулманни пӗтернӗ, сывлама пӑрахнӑскерне шывран ял ҫыннисем кӑларнӑ.
Тен пурнӑҫ тискерленсе пыннипе ҫамрӑк ӑру хӑйне хаяр тыткалама тытӑнчӗ. Вӗрентсе каланине юратмаҫҫӗ, ӳпкеленишӗн патак ҫитерессипе хӑратаҫҫӗ, ашшӗ-амӑшӗсене хирӗҫ калаҫаҫҫӗ е тата тискерлӗрех ӗҫсем тӑваҫҫӗ. Ку сӑмахсен чӑнлӑхне Вӑрнар районӗнче пулса иртекен ӗҫ-пуҫ тепӗр хут ҫирӗплетрӗ.
Ҫак кунсенче йӗрлев органӗ асӑннӑ районти Вӑрманкас ялӗнче пурӑнакан 18 ҫулхи яша хирӗҫ пуҫарнӑ пуҫиле ӗҫӗн тӗпчевне вӗҫленнӗ. Каччӑна вара «вӗлерни» статьяпа айӑпланӑ пулнӑ.
Следстви тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх, 2012 ҫулхи юпан 15-мӗшӗнче каҫ-кӳлӗмре хайхи ҫамрӑк хӑйӗн 42 ҫулхи ашшӗпе вӑрҫса кайнӑ. Ывӑлӗ вара ҫак кунчен маларах ҫул инкекне лекнӗ. Шырлӑхсене татса парас тесе яш анкартинче ларакан кивӗ бензовоза водителе парса янӑ. Ҫак пулӑм ӗнтӗ ятлаҫмали сӑлтавӗ пулнӑ та.
Тен шуйттан хӗтертсе тӑннипе, тен ашшӗн сивӗ сӑмахӗсем чуна пырса тивнипе 18 ҫулхи каччӑ электричествӑ пралукне алла ҫавӑрса тытнӑ та мунча пӑлтӑрӗнче выртакан ашшӗне пӑвса вӗлернӗ.
Хальхи вӑхӑтра хресчен уяр кунпа туллин усӑ курма тӑрӑшать. Вӑрнар районӗнче те хӗвеллӗ ҫанталӑкра май килнӗ таран ытларах вырма хыпӑнаҫҫӗ.
Районӗпе илсен, пӗрчӗллисене унта 3 609 гектар е мӗнпур лаптӑкӑн чӗрӗк пайне яхӑн ҫапса тӗшӗлеме ӗлкӗрнӗ. Тӗш тырӑ гектартан вӑтамран 22,9 центнер тухать-мӗн. Чи тухӑҫли — К. Маркс ячӗллӗ хуҫалӑхра. Унта ӑна гектар пуҫне вӑтамран 38 центнер вырса илеҫҫӗ.
«Ӗнер «Юнтапа», К. Маркс ячӗллӗ, «Мураты» хуҫалӑхсенче, «Вӑрнарти аш-какай комбиначӗ» обществӑра, Михаил Максимов фермер хуҫалӑхӗнче пӗчӗкшерӗн ӗҫленӗ. Паян мӗн пур хуҫалӑхра тенӗ пекех выраҫҫӗ», — хыпарлать паян район администрацийӗ. «Гвардеец» тулли мар яваплӑ обществӑра вара ӗҫ комбайн юсавсӑррине тӑрать-мӗн. «Шел пулин те, унта пӗртен-пӗр комбайна ниепле те юсаймаҫҫӗ, 150 гектар лаптӑк ҫинче ӳстернӗ кӗрхи тулла выраймаҫҫӗ», — теҫҫӗ унта. «Кольцовка» обществӑра та вырмана халь тин пуҫӑнаҫҫӗ иккен. Анчах унта комбайн енчен йывӑрлӑх пулмалла мар. Хуҫалӑхӑн ҫӗнӗ ертӳҫисем комбайн туяннӑ. Вӗсем тырӑ пулса ҫитеймен тесе вырма васкамаҫҫӗ имӗш. Анчах паян тухма пулнӑ иккен-ха унта.
Вӑхӑт ҫамрӑк чух кӑна иртмен пек туйӑнать ҫав. Ҫулсем кайнӑҫем урхамах юрттипе вӗҫтерет вӑл. Шкул ҫунатти айӗнчен темиҫе ҫул каялла тухса кайнисен ҫулла тӗлпулу ирттерес йӑла ҫирӗпленнӗ ӗнтӗ. Вӑрнар районӗнчи ҫӗрпелсем те ҫаплах тунӑ. Вӗренӳ учрежденине 20 ҫул каялла пӗтернисем, акӑ, концерт йӗркеленӗ. «Ӗмӗр ҫамрӑк, ӗмӗр ашкӑнчӑк» тесе ят панӑ ӑна. Концерта ӗнерхи ачасем хӑйсен вӗрентекенӗсене йыхравланӑ. Пӗлӳ тӗнчине илсе кӗрекенсене вӗсем ҫӑмӑл мар ӗҫӗршӗн тесе Тав хучӗсемпе чысланӑ.
Сӑнсем (10)
«Малтан ятшӑн ӗҫлемелле, унтан ят саншӑн ӗҫлӗ», — тесе тахҫан пӗри калани аса килчӗ. Ку каларӑш ят-сумшӑн ҫунакан ҫынна ҫывӑхрахӑн туйӑнать. Анчах хисеплӗ ята, сума ӗҫпе кӑна ҫӗнсе илме пулать-тӗр. Тепӗр ҫынсем пирки нумай каласа кӑтартма кирлӗ те мар — ятне кала та уйӑрса илеҫҫӗ. Шӑпах ҫавӑн пек ҫынсенчен пӗрин шутне Максим Михайлова кӗртмелле. Максим Дормидонтович — СССР халӑх артисчӗ. Вӑрнар районӗнчи Кульцав ялӗн хӑвачӗпе тӗрек илсе ӳснӗ вӑл. Ҫурла уйӑхӗн 13-мӗшӗнче вӑл, баспа юрланӑ опера артисчӗ, ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитет.
Ентешӗсем тата Чӑваш Республики сумлӑ ҫыннӑн ятне асра тытать. Паллӑ куна халалласа епле мероприятисем ирттерессине унчченех палӑртса хунӑ, вӗҫӗмех йӗркелеҫҫӗ. Ҫавсен шутне ача-пӑча викторинисенчен пуҫласа Шупашкарта ҫурла уйӑхӗн 20-25-мӗшӗсенче иртекен Ҫамрӑк опера юрӑҫисен халӑхсем хушшинчи III конкурсӗ таранах кӗртмелле. Вӑрнар районӗнчи Кульцав ялӗнче вара ҫурла уйӑхӗн 13-мӗшӗнче уяв каҫне пухӑнӗҫ.
-7.7 °C